Wystąpienie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie ochrony zabytku w czasie trwania postępowania o wpis do rejestru z dnia 2020-04-03.
Wystąpienie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie ochrony zabytku w czasie trwania postępowania o wpis do rejestru.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich ochrona zabytków znajduje uzasadnienie na gruncie konstytucyjnym, nie tylko jako obowiązek organów państwa strzeżenia dziedzictwa narodowego oraz element zapewnienia porządku
publicznego, lecz również jako realizacja wolności do korzystania z dóbr kultury. Ochrona ta oznacza także ograniczenie konstytucyjnego prawa własności, dlatego powinna być dokonywana w sposób zgodny z postanowieniami ustawy zasadniczej, a zatem również z zasadą proporcjonalności wprowadzanych ograniczeń. Powoduje to, że ingerencja w sferę prawa własności, nawet w przypadku uzasadnienia jej takimi przesłankami, jak ochrona dziedzictwa narodowego oraz porządku publicznego, nie może być nadmierna. Tymczasem, wynikająca z art. 10a ustawy o ochronie zabytków regulacja wydaje się w sposób nieproporcjonalny wkraczać w konstytucyjnie chronioną sferę prawa własności.
Zdaniem Rzecznika ochrona zabytku także w okresie trwania postępowania o wpis do rejestru jest konieczna. Zastrzeżenia w tym przedmiocie wynikają natomiast z nadania jej charakteru absolutnego. Zakaz prowadzenia wszelkich prac przy zabytku przez właścicieli przez cały okres trwania postępowania, co w praktyce - z uwagi na założony charakter spraw dotyczących wpisu zabytku do rejestru i konieczność zgromadzenia materiału w tym przedmiocie niejednokrotnie - oznacza kilka lat, stanowi istotną ingerencję w chronione konstytucyjnie prawo własności. Problem z nadmiernością ingerencji w tym przypadku wynika zatem nie z samego zakazu prowadzenia prac, lecz z braku jednoczesnego określenia środków bądź mechanizmów, które w ramach trwającego postępowania w sprawie o wpis zabytku do rejestru właściciel mógłby podjąć, szczególnie w sytuacji nagłej, ustawa bowiem nie wskazuje żadnych instrumentów, które właściciel mógłby podjąć, aby uzyskać możliwość
legalnego prowadzenia np. koniecznych prac konserwatorskich.
Rzecznik zauważył także, że zakaz prowadzenia wszelkich prac konserwatorskich, a zatem – w myśl art. 3 pkt 6 ustawy o ochronie zabytków – działań mających na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku,
zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań, może paradoksalnie przyczynić się do pogorszenia stanu zabytku. W sytuacji bowiem długotrwałego postępowania w sprawie o wpis do rejestru, co może wynikać ze złożoności sprawy, zakaz prowadzenia prac konserwatorskich, w przypadku np. zdarzeń losowych bądź zabytków będących w złym stanie technicznym, może skutkować pogorszeniem jego stanu.
W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z prośbą o rozważenie powyższych zastrzeżeń oraz przedstawienie stanowiska w sprawie.