Wystąpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie edukacji antydyskryminacyjnej z dnia 2020-01-20.
Wystąpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie edukacji antydyskryminacyjnej.
W odpowiedzi na wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich z października 2019 r., Minister Edukacji Narodowej wskazał, że edukacja antydyskryminacyjna jest obecnie w sposób satysfakcjonujący realizowana w polskich szkołach. W ocenie Rzecznika nie jest to jednak to pogląd uzasadniony, a analiza stopnia realizacji zasady równego traktowania oraz zapewnienia bezpieczeństwa i warunków właściwego rozwoju wszystkim uczniom prowadzi do wniosku, że przeciwdziałanie dyskryminacji poprzez edukację jest w polskich placówkach oświatowych niezbędne.
W wyżej wymienionym wystąpieniu Rzecznik sformułował także uwagi odnośnie do kontroli przeprowadzonych w szkołach przez kuratorów oświaty, które w październiku 2018 r. wzięły udział w akcji pn. "Tęczowy Piątek". W odpowiedzi Minister ustosunkował się jednak wyłącznie do jednej z poruszonych kwestii, tj. do podstaw przeprowadzenia wskazanych kontroli. Bez komentarza pozostały natomiast uwagi RPO co do sposobu przeprowadzenia kontroli przez kuratorów, a także wniosków i zaleceń formułowanych w ich wyniku.
Rzecznik nie może zgodzić się ponadto z wnioskiem wysnutym przez Ministra, iż art. 86 Prawa oświatowego, określający warunki podjęcia przez szkołę współpracy z organizacją społeczną, należy interpretować w świetle "niewzruszalnych praw podmiotowych każdego rodzica w stosunku do swojego dziecka". Jak słusznie zostało wskazane, przepis ten określa procedurę rozszerzenia oferty dydaktycznej szkoły, obejmującą m.in. konieczność uzyskania pozytywnej opinii rady rodziców co do współpracy z daną organizacją. Podczas gdy bezsprzecznie każdy rodzic ma prawo zwolnić dziecko z dodatkowych zajęć zorganizowanych w ramach takiej współpracy, w ocenie Rzecznika brak jest podstaw do stwierdzenia, że dla jej podjęcia konieczne jest uzyskanie zgody każdego rodzica. Taka rozszerzająca wykładnia art. 86 ust. 2 u.p.o. ma bowiem negatywne skutki dla korzystnego dla uczniów rozwijania oferty edukacyjno-wychowawczej szkoły poprzez współpracę z podmiotami zewnętrznymi.
W kontekście dyskusji nad uprawnieniami rodziców w ramach zorganizowanego systemu edukacji, Rzecznik zwrócił też uwagę na praktyczne konsekwencje omawianych niespójności interpretacyjnych związanych z zakresem prawa rodziców do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami. Przyjęcie przedstawionej mi interpretacji skutkuje nie tylko wyłączeniem poszczególnych uczniów z określonych zajęć, ale też ograniczeniem oferty edukacyjnej również wobec tych dzieci, których rodzice życzyliby sobie, by była ona realizowana przez szkołę, mieszcząc się w wartościach, jakie w procesie nauczania mają być upowszechniane zgodnie z obowiązującym prawem.
W ostatnim czasie do Rzecznika wpływają skargi od obywateli - rodziców oraz nauczycieli - zaniepokojonych oświadczeniami składanymi przez niektórych rodziców, w których deklarują oni brak zgody na uczestnictwo ich dziecka w jakichkolwiek lekcjach, zajęciach czy wydarzeniach, których: "program w całości lub częściowo nawiązuje do [...] zagadnień: edukacji seksualnej, antykoncepcji, profilaktyki ciąż wśród nieletnich i chorób przenoszonych drogą płciową, dojrzewanie i dorastanie, równość, tolerancja, różnorodność, przeciwdziałanie dyskryminacji i wykluczeniu, przeciwdziałanie przemocy, LGBT, homofobia, tożsamość płciowa, gender." Co więcej, w oświadczeniu znajduje się także zobowiązanie do "zawiadomienia odpowiednich instytucji państwowych (kuratorów oświaty i Ministra Edukacji Narodowej) o przypadkach lub próbach organizacji tego typu wydarzeń na terenie szkoły".
Przywołane fragmenty oświadczenia budzą wątpliwości co do jego skuteczności, w świetle przepisów prawa regulujących system oświaty i ustanawiających obowiązkową podstawę programową. Zgodnie ze stanowiskiem MEN, przedmioty obowiązkowe w sposób wystarczający obejmują treści z obszaru edukacji antydyskryminacyjnej, ponieważ zaznajamiają uczniów z takimi tematami jak równość, tolerancja, przeciwdziałanie przemocy i okazywanie szacunku wobec odmienności. Należy zauważyć, że zagadnienia te zostały wprost wymienione w przywołanym oświadczeniu jako treści, z którymi w żadnym wypadku dziecko rodzica składającego deklarację nie może być zaznajamiane. W konsekwencji, dla pełnej realizacji oczekiwań wyrażonych w oświadczeniu, dziecko musiałoby zostać zwolnione także z niektórych zajęć obowiązkowych. Niejasnym pozostaje więc, w jaki sposób nauczyciele i dyrektorzy szkół powinni postępować w obliczu takich - i im podobnych - deklaracji rodziców. Obawy te znalazły swój wyraz we wnioskach kierowanych do RPO, w których obywatele proszą o wyjaśnienie, jak daleko sięga prawo rodziców do wpływania na system edukacji, wynikające z prawa do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.
Rzecznik podkreślił, że w jego ocenie żądanie zwolnienia dziecka z lekcji obejmujących m.in. takie zagadnienia jak "równość, tolerancja, różnorodność, przeciwdziałanie dyskryminacji i wykluczeniu, przeciwdziałanie przemocy" należy uznać za przekraczające granice uprawnień rodziców.
Wobec powyższego Rzecznik ponownie zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska odnośnie do zagadnień przedstawionych w niniejszym wystąpieniu oraz tych kwestii przedstawionych w wystąpieniu z dnia 21 października 2019 r., które pozostały do tej pory bez odpowiedzi.