Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym w sprawie odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji o ponownym ustaleniu wysokości renty rodzinnej z dnia 2019-11-28.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym w sprawie odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji o ponownym ustaleniu wysokości renty rodzinnej.
Postanowieniem z dnia 22 sierpnia 2019 r. Sąd Okręgowy zawiesił postępowanie w sprawie o wysokość policyjnej renty rodzinnej. W ocenie Sądu Okręgowego argumentem przemawiającym za takim rozstrzygnięciem było skierowanie przez Sąd pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego. Sąd uznał, że podstawowym zagadnieniem wymagającym rozstrzygnięcia będzie ocena czy przepisy, na których oparto zaskarżoną decyzję o obniżeniu renty rodzinnej, są zgodne czy niezgodne z Konstytucją. Przedstawiona przez Sąd zależność prawna stanowi w jego opinii okoliczność uzasadniającą zawieszenie postępowania w sprawie. Odwołująca się zażaleniem z dnia 6 września 2019 r. wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i nakazanie Sądowi Okręgowemu kontynuowanie postępowania i wydanie merytorycznego orzeczenia w sprawie, w uzasadnieniu wskazując m.in. na naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki/w rozsądnym terminie. W uzasadnieniu odwołująca odniosła się do związania pytaniem prawnym wyłącznie składu pytającego, możliwości bezpośredniego zastosowania Konstytucji, dysfunkcjonalności Trybunału Konstytucyjnego, a także jej zaawansowanego wieku i stanu zdrowia. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zażalenie wniesione przez odwołującą się zasługuje na uwzględnienie. Osoba je wnosząca jest bowiem 86-letnią kobietą, chorującą na chorobę nowotworową i już z tego choćby powodu nieuzasadnione jest w tej sprawie oczekiwanie na rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego. W jej przypadku, ze względu na wiek i chorobę, może bowiem okazać się, że sprawiedliwość w ogóle nie zostanie wymierzona.
Rzecznik wskazał, że sam Sąd Okręgowy powziął uzasadnioną wątpliwość, czy przepisy ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. o dnia 31 lipca 1990 r. spełniają standardy konstytucyjne, kierując pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego (sprawa zawisła przed Trybunałem Konstytucyjnym pod sygn. akt P 4/18). Jednak, zdaniem Rzecznika, wyznaczony w tej sprawie skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego został ukształtowany niezgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, tworzą go bowiem także osoby wybrane przez Sejm na obsadzone już uprzednio stanowiska sędziów Trybunału. Rodzi to uzasadnioną wątpliwość, czy wydane w tym składzie orzeczenie rzeczywiście definitywnie rozstrzygnie przedstawiony przez Sąd Okręgowy problem konstytucyjny czy też stanie się źródłem kolejnych kontrowersji na tle zawisłych przed Sądem Okręgowym spraw dotyczących obniżenia świadczeń emerytalnych byłych funkcjonariuszy i członków ich rodzin. W tej sytuacji w ocenie Rzecznika zawieszenie postępowania sądowego w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego wcale nie gwarantuje, że w czasie tego zawieszenia dojdzie do nie budzącego wątpliwości rozstrzygnięcia o hierarchicznej zgodności norm prawnych w tym zakresie.
Zdaniem Rzecznika obecnie zgodnie z art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. o dnia 31 lipca 1990 r. w wymienionych w tym przepisie cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. Kryterium formalne pełnienia służby w określonych cywilnych i wojskowych formacjach zostało wzmocnione poprzez wskazanie, że jest to służba na rzecz totalitarnego państwa. W ocenie Rzecznika taka konstrukcja art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym w sposób nieuchronny nakazuje jednak weryfikację czy w każdym przypadku pełnienia służby w wymienionych przez ustawodawcę instytucjach i formacjach mamy do czynienia ze służbą na rzecz totalitarnego państwa.
Tylko w ten sposób zostanie bowiem zachowana systemowa spójność pomiędzy treścią art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, a treścią preambuły do ustawy lustracyjnej. Preambuła stwierdza, że to praca albo służba w organach bezpieczeństwa państwa komunistycznego, lub pomoc udzielana tym organom, polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, była trwale związana z łamaniem praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego. Skoro zatem sam ustawodawca w preambule ustawy lustracyjnej stwierdził, jakie działania są działaniami na rzecz totalitarnego państwa, to wykładnia art. 13b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym powinna uwzględniać tę okoliczność, jest to bowiem jedyna legalna definicja służby na rzecz totalitarnego państwa.
Powyższe oznacza, że po zmianach dokonanych ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym nie wystarczy, że organ rentowy zmniejszając emeryturę wykaże pełnienie służby w wymienionych przez ustawodawcę cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. Musi ponadto wykazać, że była to służba na rzecz totalitarnego państwa, która według legalnej definicji zawartej w preambule ustawy lustracyjnej polegała na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków zawodowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli.
W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności powinien rozważyć czy ponowne ustalenie wysokości renty rodzinnej może mieć miejsce po śmierci osoby, po której przysługuje renta rodzinna - ze względu na ścisłe związanie okoliczności skutkujących ponownym ustaleniem wysokości renty rodzinnej z osobą zmarłą. Dokonywana ocena nie może też abstrahować od tego, że renta rodzinna jest świadczeniem przysługującym ze względu na spełnienie konkretnych warunków przez członków rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do świadczeń pieniężnych z ustawy zaopatrzeniowej bądź była funkcjonariuszem służb mundurowych. W związku z tym konieczne jest odniesienie się do kwestii tego rodzaju, że gdy obniżenie wysokości renty rodzinnej nie nastąpiło w rezultacie zmian w osobistej sytuacji skarżącej, ale w związku ze zmianami normatywnymi i stosowaniem przepisów, to czy nie prowadzi to do ingerencji w jej prawa na podstawie art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.