Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w sprawie odmowy potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2019-06-19.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w sprawie odmowy potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Wojewoda swoją decyzją potwierdził spadkobiercom byłego właściciela prawo do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości ziemskiej w województwie wileńskim, natomiast odmówił prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości w Wilnie. Od powyższej decyzji strony nie złożyły odwołania, wskutek czego stała się ona ostateczna. Na skutek wniosku pełnomocnika stron o stwierdzenie nieważności decyzji, po kilkukrotnym rozpoznawaniu sprawy przez Wojewódzki Sąd Administracyjny oraz Naczelny Sąd Administracyjny, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji stwierdził nieważność decyzji Wojewody. Rozpatrując przedmiotową sprawę Wojewoda ponownie odmówił skarżącym prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości w Wilnie. W uzasadnieniu wydanej decyzji organ wskazał, że właściciel, po aresztowaniu przez sowieckie władze okupacyjne i wywiezieniu do Kazachstanu, zmarł tam w 1943 r. Uzasadniając odmowę potwierdzenia prawa do rekompensaty względem spadkobierców organ zauważył, że dokumenty zawarte w materiale dowodowym sprawy świadczą o tym, że właściciel nie powrócił na obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a zatem w ocenie organu, nie został spełniony wymóg dotyczący powrotu właściciela nieruchomości pozostawionej na obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W ocenie organu kwestia przybycia na obecne terytorium państwa polskiego jest fundamentem dającym gwarancję przynajmniej w podstawowym stopniu, że pomiędzy daną osobą a państwem i narodem polskim istnieje więź. Pozbycie się tegoż wymogu przekreślałoby natomiast całą istotę i cel, dla którego ustawa została uchwalona, czyli budowania relacji pomiędzy państwem polskim a jego obywatelami, a także ugruntowywania polskiego narodu jako całości.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich odmowa potwierdzenia prawa do rekompensaty oparta została na przesłance pozaustawowej, tj. niewynikającej z przepisów ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Z przepisów art. 1 i 2 ustawy nie wynika obowiązek spełnienia warunku repatriacji. Prawo do rekompensaty przysługuje właścicielowi nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli był w dniu 1 września 1939 r. obywatelem polskim z miejscem zamieszkania na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Na gruncie niniejszej sprawy Rzecznik stwierdził, że właściciel obiektywnie nie mógł powrócić do kraju, po tym jak został zmuszony do jego opuszczenia.
Zdaniem Rzecznika w stanie faktycznym sprawy odmowa potwierdzenia prawa do rekompensaty względem spadkobierców właściciela pozostawionej nieruchomości jest wyjątkowo krzywdząca. Kreowanie przez organy dodatkowego, pozaustawowego wymogu tzw. repatriacji i to w sytuacji, gdy właściciel nieruchomości, wbrew swej woli, został aresztowany i wywieziony przez władze sowieckie w głąb Rosji i zmarł tam na dwa lata przed zakończeniem wojny, nie zasługuje na akceptację. Na gruncie ustawy o prawie do rekompensaty ustawodawca nie uzależnił potwierdzenia prawa do rekompensaty od spełnienia warunku tzw. repatriacji. W związku z powyższym Rzecznik stwierdził, że pozbawienie skarżących prawa do rekompensaty z tytułu mienia pozostawionego przez ich poprzednika prawnego poza granicami kraju w związku z wojną rozpoczętą w 1939 r., zwłaszcza w sytuacji, gdy spadkobiercy ci zamieszkują na terenie Polski i legitymują się obywatelstwem polskim, narusza nie tylko przepisy ustawy o prawie do rekompensaty, lecz także opisane standardy konstytucyjne.
W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego odmowa potwierdzenia prawa do rekompensaty oparta została na przesłance pozaustawowej, tj. niewynikającej z przepisów ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP. Z przepisów art. 1 i 2 ustawy o prawie do rekompensaty nie wynika obowiązek spełnienia warunku repatriacji. Rekonstrukcja normy prawnej zawartej w art. 1 ustawy wskazuje, że podstawą nabycia prawa do rekompensaty może być zarówno opuszczenie przedwojennych granic RP na podstawie enumeratywnie wymienionych umów międzynarodowych (ust. 1, ust. la), jak i inne okoliczności związane z wojną rozpoczętą w 1939 r. (ust. 2). O ile powód opuszczenia byłego terytorium RP jest ustawową przesłanką uzyskania rekompensaty, co wynika wprost z art. 2 pkt 1 ustawy o prawie do rekompensaty, to jednak ustawa nie ogranicza prawa do rekompensaty poprzez spełnienie tzw. warunku repatriacji (powrotu na obecne terytorium RP). Dlatego też rację ma Rzecznik Praw Obywatelskich oraz skarżący, że działanie organu, który odmawia przyznania prawa do rekompensaty na podstawie pozaustawowej przesłanki narusza zasadę legalizmu zawartą w Konstytucji. Nie można bowiem uznać za działanie w granicach prawa sytuacji, w której organ rozstrzyga sprawę administracyjną na podstawie nieistniejącej normy prawnej.