Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w sprawie odwołania od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa w przedmiocie przedstawienia/nieprzedstawienia wniosków o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego.

Postanowieniem z dnia 21 listopada 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dwoma pytaniami prawnymi, dotyczącymi wykładni określonych w postanowieniu przepisów prawnych UE. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich niniejsza sprawa jest sprawą precedensową, dotyczącą interpretacji przepisów ustaw uchwalonych w ostatnim okresie, mających kluczowe znaczenie z punktu widzenia ukształtowania sytuacji prawnej obywateli. Odwołanie wniesione przez skarżącego daje bowiem możliwość dokonania sądowej wykładni przepisów ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, a także ustawy o Sądzie Najwyższym w związku z przepisami Konstytucji oraz przepisami prawa Unii Europejskiej, którymi Rzeczpospolita Polska jest związana na mocy Traktatu akcesyjnego z 2003 r. oraz na mocy art. 9 i 90 Konstytucji.

Zdaniem Rzecznika nowelizacja ustawy o KRS z 8 grudnia 2017 r., ale także uchwalenie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz jej późniejsze nowelizacje doprowadziły do stanu, który powoduje bezpośrednie zagrożenie dla niezależności sądownictwa, dla trójpodziału władz, a w konsekwencji dla prawa do sądu. W trakcie prac nad nowelizacją ustawy o KRS Rzecznik przedstawiał swoją opinię, wskazując, że zawarta w ustawie o KRS regulacja polegająca na odebraniu władzy sądowniczej uprawnienia do wyboru sędziów pełniących funkcję członków KRS i przekazania go władzy wykonawczej i ustawodawczej prowadzi do niedopuszczalnej ingerencji w zarządzanie wymiarem sprawiedliwości, a w konsekwencji do naruszenia Konstytucji. Rolą Krajowej Rady Sądownictwa jest stanie na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Natomiast udział Sejmu RP w kreowaniu składu osobowego KRS ogranicza się do wyboru czterech członków KRS spośród posłów. W świetle art. 187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji to sami sędziowie powinni wybierać piętnastu członków KRS spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych. W ten sposób realizuje się konstytucyjna zasada odrębności i niezależności władzy sądowniczej. Art. 187 ust. 4 Konstytucji przewiduje, że sposób wyboru członków KRS określa ustawa, nie oznacza to jednak, że ustawodawca ma całkowitą swobodę regulacyjną w tym zakresie. Propozycje legislacyjne w tym zakresie muszą bowiem uwzględniać konstytucyjne zasady odnoszące się do gwarancji niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Nie jest zatem możliwa do akceptacji - z konstytucyjnego punktu widzenia - sytuacja, w której na organ władzy ustawodawczej przeniesiono kompetencję wyboru członków KRS spośród sędziów.

Ponadto, skarżący w odwołaniu od uchwały zarzucił naruszenie przepisów postępowania mających istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia poprzez pozbawienie go efektywnej kontroli sądowej uchwały w zakresie ubiegania się o powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego w Izbie Cywilnej w trwającej wówczas procedurze konkursowej. Rzecznik odnosząc się do projektu ustawy zawartego w druku sejmowym nr 2731 zajął stanowisko, że zmiany w przepisach ustawy o KRS będą skutkować pozbawieniem kandydatów do urzędu sędziego Sądu Najwyższego prawa do odwołania się do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Rzecznik podkreślił, że ustawa zakłada, że jeżeli uchwały KRS nie zaskarżą wszyscy uczestnicy postępowania, wówczas staje się ona prawomocna m.in. w części obejmującej rozstrzygnięcie o przedstawieniu wniosku o powołanie do pełnienia urzędu sędziego SN. Tym samym, w istocie odwołanie staje się instytucją iluzoryczną, bowiem nawet w przypadku pozytywnego rozstrzygnięcia NSA dla osoby odwołującej się, niepowołanej przez KRS do pełnienia urzędu sędziego, urząd ten będzie już mógł być obsadzony przez inną osobę wskazaną przez KRS.