Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie działań w zakresie zwalczania AIDS i zapobiegania HIV.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca szczególną uwagę na sprawne funkcjonowanie służby zdrowia, a także realizację określonego w art. 68 ust. 1 Konstytucji prawa do ochrony zdrowia. W tym kontekście przedstawił uwagi dotyczące realizacji krajowej polityki publicznej zapobiegania zakażeniom HIV drogą wertykalną (z matki na dziecko).

W Polsce z roku na rok rośnie liczba osób zakażonych wirusem HIV. Jedną z dróg transmisji HIV jest przeniesienie wirusa z matki na dziecko. Na problemy związane z ta niepokojącą tendencją zwróciły uwagę także organizacje pozarządowe. Z ich inicjatywy powstał kompleksowy raport pt. "Funkcjonowanie systemu zapobiegania zakażeniom HIV drogą wertykalną. Analiza danych, wnioski i rekomendacje".

Jak wskazano w raporcie, w ponad 90% przypadków do zakażenia HIV dzieci dochodzi w czasie ciąży, porodu i karmienia piersią. Odpowiednie prowadzenie ciąży u HIV-seropozytywnej matki pozwala zniwelować ryzyko takiej infekcji niemal całkowicie. Warunkiem jest dwukrotne wykonanie przez kobietę w ciąży testu w kierunku HIV (do 10. tygodnia ciąży oraz pomiędzy 33. a 37. tygodniem) i wdrożenie leczenia przy wyniku dodatnim. Warto zatem podejmować działania w celu wyeliminowania tej drogi transmisji HIV.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej każda kobieta w trakcie ciąży powinna mieć dwukrotnie zalecone badanie w kierunku HIV. Pierwszy raz w pierwszym trymestrze (do 10. tygodnia) i drugi raz w trzecim trymestrze ciąży (między 33. a 37. tygodniem ciąży). Badania te są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia w przypadku korzystania z opieki poradni/lekarza posiadających kontrakt z NFZ. Tymczasem większość pacjentek decyduje się na prowadzenie ciąży w gabinetach prywatnych, nieposiadających takiej umowy. Oznacza to, że wykonanie zalecanych badań wiąże się z odpłatnością, a więc potencjalnie może limitować dostęp do nich, oraz że pacjentki, które korzystają z prywatnej służby zdrowia ponoszą koszty nie tylko samych wizyt, ale i zleconych przez lekarza prowadzącego badań.

W celu wypracowania działań mających na celu wyeliminowanie zakażeń wertykalnych, w opinii autorki ww. raportu niezbędne jest:

- pełne finansowanie ze środków publicznych dwukrotnego badania w kierunku HIV dla kobiet w ciąży (bez względu na to, czy pacjentka korzysta z publicznej, czy prywatnej opieki medycznej) oraz wypracowanie mechanizmu zapewnienia bezpłatnych badań i jego wdrożenie);

- zalecanie przez osoby prowadzące ciąże badań w kierunku HIV partnerom kobiet w ciąży i informowanie, iż może on wykonać test anonimowo, bezpłatnie i bez skierowania;

- wprowadzenie obligatoryjnych i cyklicznych szkoleń dla osób prowadzących ciąże na temat profilaktyki zakażeń wertykalnych oraz działań ukierunkowanych na promowanie testowania wśród kobiet w ciąży oraz ich partnerów;

- wprowadzenie obowiązku dokumentacji odmów wykonania zalecanych badań.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie oraz o poinformowanie, czy Ministerstwo Zdrowia podejmowało, bądź planuje podjąć działania we wskazanym zakresie, jak i o wyjaśnienie, jak resort oraz organy mu podległe realizują program w zakresie zwalczania AIDS i zapobiegania HIV.

 

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia w piśmie z 12 kwietnia 2019 r. przedstawił szczegółowo działania resortu w zakresie zwalczania AIDS i zapobiegania zakażeniom HIV. Zapewnił, że Polska jest krajem o stabilnej sytuacji epidemiologicznej w zakresie zakażeń HIV (niska prewalencja zakażeń). Szacuje się, że ogólna liczba osób zakażonych HIV lub chorych na AIDS wynosi około 25 tysięcy, oraz że blisko połowa osób zakażonych nie wie o swoim zakażeniu. Jednocześnie na przestrzeni ostatnich lat w Polsce jest notowany stały wzrost liczby wykrytych zakażeń. Podsekretarz Stanu poinformował, że Centrala Narodowego Funduszu Zdrowia wystąpi do Dyrektorów Oddziałów Wojewódzkich NFZ z prośbą o przypomnienie świadczeniodawcom realizującym świadczenia w zakresie położnictwa i ginekologii o obowiązującym, nowym standardzie, w szczególności w zakresie wykonywania badań kobiet ciężarnych w kierunku zakażenia HIV. Przypomniał również, że zadania z zakresu zapobiegania HIV i zwalczania AIDS realizuje Krajowe Centrum ds. AIDS. Podstawą prawną działań jest m.in. rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS. Zadania są realizowane zgodnie z „Harmonogramem realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV i Zwalczania AIDS opracowanym na lata 2017–2021”. W opinii Ministerstwa Zdrowia problemem pozostaje fakt, iż wiele kobiet (podobnie jak pozostała część społeczeństwa) nie robi testów i potencjalnie nie wie o swoim zakażeniu. W takiej sytuacji nie sposób maksymalnie skutecznie zapobiegać zakażeniom wertykalnym. Sytuacja w tym obszarze poprawia się stopniowo za sprawą ww. rozporządzenia oraz m.in. licznych szkoleń, wykładów, prelekcji zrealizowanych przez Krajowe Centrum ds. AIDS i udziału przedstawicieli Centrum w konferencjach skierowanych do lekarzy ginekologów.