Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie ograniczania możliwości wejścia obywateli na teren budynków sądów powszechnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich podjął sprawę dotyczącą naruszeń zasady jawności rozpraw i posiedzeń na terenie budynków sądów powszechnych w Polsce. Przyczynę owych naruszeń stanowią postanowienia zawarte w regulaminach bezpieczeństwa i porządku w tych sądach, które przewidują ograniczenia możliwości wejścia obywateli na teren budynków sądów. Skala tego problemu może mieć charakter ogólnopolski i dotyczy sądów różnych szczebli. Z przeprowadzonej wstępnie w Biurze RPO analizy treści postanowień zawartych w tych regulaminach wynika, iż przewidują one możliwość wejścia na teren sądów po okazaniu aktualnego wezwania lub zawiadomienia o terminie rozprawy lub posiedzenia, bądź też po wykazaniu potrzeby wejścia.

W pierwszej kolejności Rzecznik przypomniał o konstytucyjnym standardzie poszanowania zasady jawności postępowania w jej zewnętrznym aspekcie, która stanowi istotny element prawa do sądu. Art. 45 ust. 1 Konstytucji stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Zasada ta pełni istotne funkcje gwarancyjne i wychowawcze. Wyklucza bowiem sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w tajemnicy, poza – choćby w praktyce tylko potencjalną – kontrolą społeczną. Przyczynia się także do zwiększenia zaufania społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości i mobilizuje sąd do większej staranności oraz sumienności przy prowadzeniu postępowania. Zgodnie z art. 45 ust. 2 Konstytucji, wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny.

Tymczasem postanowienia zawarte w regulaminach nie spełniają, w ocenie Rzecznika, fundamentalnego warunku „testu proporcjonalności” wynikającego z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Zgodnie z powołanym przepisem, ograniczenia wobec praw lub wolności mogą zostać wprowadzone wyłączenie w akcie prawnym o randze ustawy. W przypadku wskazanych regulaminów doszło zatem do wprowadzenia ograniczeń jednego z elementów prawa do sądu – zasady jawności rozpraw i posiedzeń, zarządzeniami, a więc aktami, które nie tylko niemającymi mocy ustawy, ale także niebędącymi źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce.

Rzecznik wskazał, że również w Prawie o ustroju sądów powszechnych brak jest wystarczająco precyzyjnych, formalnych podstaw do wydania przez prezesów sądów zarządzeń ograniczających możliwość wejścia obywateli na teren budynku sądów. Rzecznik dopuszcza ewentualną potrzebę funkcjonowania tego typu zabezpieczeń w porządku prawnym, jednakże podstawy ich wprowadzenia nie mogą stanowić zarządzenia wydawane przez prezesów oraz dyrektorów sądów (regulaminy wewnętrzne sądów), gdyż regulacja taka winna mieć ustawową rangę.

W opinii Rzecznika regulaminy stanowiące załączniki do zarządzeń wydanych przez prezesów i dyrektorów sądów, w zakresie w jakim odnoszą się do materii ograniczania możliwości wejścia obywateli na teren budynków sądów, są niezgodne zarówno z przepisami rozporządzenia – Regulamin urzędowania sądów powszechnych, ustawy P.u.s.p. oraz ze standardami konstytucyjnymi.

Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o zwrócenie się do prezesów sądów o analizę postanowień wydanych przez nich regulaminów oraz ich weryfikację w przypadku, gdy naruszają one wskazane w niniejszym piśmie standardy.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 6 grudnia 2018 r. stwierdził, że opisana w wystąpieniu Rzecznika praktyka wydawania w sądach powszechnych regulaminów bezpieczeństwa i porządku, które warunkują możliwość wejścia na teren budynków sądów wykazaniem posiadania wezwania na termin rozprawy, zawiadomienia o terminie rozprawy lub potrzeby ważnego interesu w załatwieniu sprawy w sądzie, godzi niewątpliwie w konstytucyjną zasadę jawności rozpoznawania spraw i nie może być akceptowana, także jako nieznajdująca żadnego oparcia normatywnego. W tych okolicznościach pismem z dnia 9 października 2018 r. zwrócono się – w ramach sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości zewnętrznego nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów powszechnych – do prezesów sądów apelacyjnych o dokonanie przeglądu wydanych w powyższym zakresie regulaminów i w razie potrzeby o dostosowanie ich do obowiązujących przepisów. Podsekretarz Stanu zapewnił, że w większości sądów obowiązujące regulaminy nie ograniczają w jakikolwiek sposób wejścia obywateli do budynków. Natomiast w sądach, w których stwierdzono nieprawidłowości w regulaminach podjęto działania zmierzające do dostosowania ich do obowiązujących przepisów.