Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie reprywatyzacji z dnia 2016-10-07.
Wystąpienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie reprywatyzacji.
W ocenie Rzecznika poziom ochrony praw obywateli w sprawach reprywatyzacyjnych, pomimo upływu ponad ćwierćwiecza od rozpoczęcia reform ustrojowych w Polsce, nadal jest wysoce niezadowalający. Niejasność i niesprawiedliwość prawa, ewidentnie nierówne traktowanie poszczególnych grup obywateli pokrzywdzonych powojennymi nacjonalizacjami (ale również i obecnymi niesprawiedliwymi zasadami zwrotu majątków), wciąż domagają się aktywnego działania ustawodawcy, który jako jedyny jest uprawniony - a zarazem zobowiązany - do stworzenia przejrzystego i sprawiedliwego systemu zadośćuczynienia słusznym interesom swoich obywateli, czy to poprzez restytucję w naturze, czy to poprzez wypłatę finansowych rekompensat. Kluczowe jest jednak przede wszystkim zapewnienie obywatelom równego traktowania i stworzenie transparentnych zasad przyznawania takich rekompensat, w procedurze, której reguły byłyby przewidywalne dla jej uczestników. Obowiązujące przepisy nie zapewniają obywatelom, zarówno właścicielom nieruchomości, jak i lokatorom, bezpieczeństwa i przewidywalności zasad prawa wymaganych przez Konstytucję oraz Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Z powodu braku odgórnie przyjętych założeń reprywatyzacyjnych obowiązek rozstrzygania spraw tego typu spada na sądy, które rozstrzygając indywidualne spory de facto współtworzą reguły o charakterze powszechnym, do czego nie są powołane i nie powinny być zmuszane. Brak wsparcia systemowego ze strony władz publicznych prowadzi do niesprawiedliwego traktowania obywateli i różnicowania spraw indywidualnych zwrotów mienia, podejmowania krzywdzących dla stron decyzji oraz wielu nadużyć, w tym łamania praw lokatorów (np. nagłaśniane przez media przypadki "czyścicieli kamienic"). Konflikty społeczne nie są jedynymi kosztami ponoszonymi przez obywateli. Nierozwiązana kwestia reprywatyzacyjna generuje również ogromne koszty ze strony Skarbu Państwa, wynikające z wypłaty odszkodowań za przewlekłość postępowań reprywatyzacyjnych oraz funkcjonowania systemu prawnego, obciążonego prowadzeniem wieloletnich sporów. Dlatego wysuwany przez władze argument o braku dostatecznych środków na ewentualne rekompensaty jest nie do przyjęcia, gdyż rzeczywiste nakłady, jakie ponoszą obywatele i Skarb Państwa w związku z nieuregulowanym stanem prawnym procesu reprywatyzacji są znacznie wyższe. W ramach reprywatyzacji nieruchomości odrębnego traktowania wymaga problem ochrony praw lokatorów kamienic zwracanych właścicielom. Należy ukrócić naganną praktykę sprzedaży budynków wraz z mieszkańcami czy też przypadki szykanowania lokatorów poprzez celowe pogarszanie stanu technicznego budynku. Wzmocnienie pozycji mieszkańców można osiągnąć poprzez zapewnienie im nieodpłatnej pomocy przewidzianej w ustawie z 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy i edukacji prawnej. Za sprawnym rozwiązaniem kwestii reprywatyzacyjnych przemawia też orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka podejmowane w kontekście naruszenia prawa do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy z art. 6 Konwencji oraz prawa do ochrony własności i wolności od nieuzasadnionej ingerencji władz z art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji. W związku z tym Rzecznik proponuje prócz uchwalenia ustawy reprywatyzacyjnej skatalogowanie istniejących potencjalnych roszczeń, znowelizowanie przepisów umożliwiających podważenie dawnych decyzji administracyjnych o charakterze nacjonalizacyjno-wywłaszczeniowym, szczególne potraktowanie lokatorów mieszkających w reprywatyzowanych kamienicach oraz zintensyfikowanie działań Prokuratury w sprawach reprywatyzacyjnych, zwłaszcza w przypadku naruszania praw lokatorów. Ponadto zaleca wykonanie wyroków TK dotyczących odszkodowań za przejęte grunty warszawskie. Wprowadzenie tego typu regulacji jest obowiązkiem władz publicznych. Rzecznik zwrócił się z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie.