Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie problematyki zawierania związków małżeńskich przez osoby pozbawione wolności.

W kontekście pisma skierowanego przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej do Dyrektorów Okręgowych SW, które zawiera wytyczne w zakresie postępowania w przypadku zadeklarowania chęci zawarcia małżeństwa przez skazanego lub tymczasowo aresztowanego, Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na kilka kwestii.

Rozpoznawane w Biurze RPO sprawy wskazują, że obecnie nie występuje problem niewyrażenia zgody na zawarcie związku małżeńskiego przez osoby pozbawione wolności. Zdarzają się natomiast przypadki, gdy mimo braku przeszkód formalnych, do zawarcia małżeństwa nie dochodzi np. w sytuacji, gdy po wyznaczeniu (za zgodą administracji więziennej, w porozumieniu z urzędnikiem stanu cywilnego) daty ślubu dwojga skazanych, jedno z nich zostaje przetransportowane do innej jednostki penitencjarnej.

Inna przeszkoda w zawarciu małżeństwa to odbywanie kary przez skazanych-nupturientów w różnych jednostkach penitencjarnych i brak zgody na przetransportowanie do jednej jednostki, w której mogłoby dojść do zorganizowania ceremonii zaślubin. Decyzja dyrektora jednostki penitencjarnej w przedmiocie przetransportowania przekłada się zatem w obu wskazanych sytuacjach na możliwość bądź brak możliwości zawarcia małżeństwa. Zdaniem Rzecznika administracja więzienna powinna podejmować działania, aby umożliwić osobie lub osobom pozbawionym wolności zawarcie związku małżeńskiego.

Niejednokrotnie skazany bądź tymczasowo aresztowany wnioskuje o zawarcie związku małżeńskiego poza murami więziennymi. Punkt 3 wytycznych Dyrektora Generalnego, stanowiący o postępowaniu w przypadku złożenia tego rodzaju prośby przez osadzonego, sformułowany jest bardzo ogólnie i brzmi: „decyzje winny być podejmowane zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami regulującymi wykonywanie kary i tymczasowego aresztowania”. Nie odpowiada zatem jednoznacznie na pytanie, w jakich sytuacjach odmowa udzielenia zgody na opuszczenie jednostki penitencjarnej na podstawie art. 141 a k.k.w. może zostać uznana za uzasadnioną i nienaruszającą art. 8 EKPC (prawo do prywatności), jak i art. 12 EKPC (prawo do zawarcia małżeństwa). W ocenie Rzecznika należy rozważyć, w jakich okolicznościach możliwe jest zawarcie małżeństwa poza murami więziennymi pod konwojem, a także przewidzieć zasady dotyczące stosowania prewencyjnych środków przymusu bezpośredniego i np. rodzaju ubioru zarówno dla osadzonych, jak i konwojujących ich funkcjonariuszy SW (zwolnienie z obowiązku umundurowania).

Warto również zwrócić uwagę na kwestie organizacyjne, co do których standardy powinny zostać ujednolicone i sprecyzowane. Zdaniem Rzecznika należy uwzględnić specyfikę problemu, jakim jest rozstrzyganie w przedmiocie udzielenia tzw. przepustki losowej, organizacji poczęstunku po ceremonii zawarcia związku małżeńskiego, czy udzielenia osobie, która wstąpiła w związek małżeński, nagrody bądź ulgi w postaci widzenia w oddzielnym pomieszczeniu bez osoby dozorującej. Obecna treść przedmiotowych wytycznych Dyrektora Generalnego SW jest bowiem zbyt lakoniczna i nie wpłynie w żaden sposób na rozwiązanie dotychczasowych wątpliwości dyrektorów jednostek penitencjarnych związanych z organizacją ceremonii ślubu w świetle obowiązujących regulacji prawnych i standardów strasburskich.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Dyrektora Generalnego SW z prośbą o rozważenie wydania bardziej szczegółowych wytycznych w kontekście praktycznych działań, jakie powinny zostać podjęte przez administrację więzienną, aby umożliwić zawarcie związku małżeńskiego na terenie jednostki penitencjarnej lub poza nią.

 

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Dyrektor Generalny Służby Więziennej w piśmie z 5 lutego 2018 r. poinformował, że uprawnienia administracji zakładu karnego lub aresztu śledczego wobec przebywającej w nim osoby tymczasowo aresztowanej są w znacznym stopniu ograniczone. Większość decyzji w sprawach tych osób dotyczących należy do kompetencji organu dysponującego. Zdaniem Dyrektora na tle obowiązującego w RP ustawodawstwa nie istnieją przeszkody o charakterze prawnym, uniemożliwiające osobie pozbawionej wolności zawarcie związku małżeńskiego, a wszelkie ograniczenia wiążą się z koniecznością zapewnienia porządku i bezpieczeństwa zarówno na terenie jednostki penitencjarnej, jak i poza nią, a także ze specyfiką organizacji i sposobem realizacji zadań przez zakład karny lub areszt śledczy. Odnosząc się do zarzutów zawartych w wystąpieniu Rzecznika, Dyrektor Generalny uznał, że dyrektor jednostki penitencjarnej jest zobowiązany do podejmowania wszelkich działań mających zapobiec możliwości wystąpienia zagrożeń. Chęć zawarcia związku małżeńskiego nie może się przekładać na wystąpienie sytuacji potencjalnie niebezpiecznych. Natomiast w kwestii rozważenia wydania bardziej szczegółowych wytycznych umożliwiających zawarcie małżeństwa, w ocenie Dyrektora Generalnego stanowiłoby to nieuzasadnioną ingerencję w zakres uprawnień i obowiązków dyrektorów zakładów karnych określony przepisami prawa.