Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Ministra Zdrowia w sprawie braku prawnych mechanizmów regulujących maksymalny czas pracy personelu medycznego.

Na podstawie ostatnich doniesień medialnych o przypadkach zgonów lekarzy w miejscu pracy Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra w sprawie braku prawnych mechanizmów regulujących maksymalny czas pracy personelu medycznego. Bez wątpienia, nadmierne obciążenie pracą i stałe przekraczanie norm czasu pracy negatywnie wpływa na stan zdrowia aktywnych zawodowo lekarzy i bezpieczeństwo pacjentów.

Lekarze wykonują zawód nie tylko na podstawie umowy o pracę, ale też w oparciu o umowy cywilne i indywidualną praktykę. Taki stan rzeczy jest wynikiem deficytu kadr medycznych i niedofinansowania służby zdrowia, także pod kątem wynagrodzeń. W przypadkach, gdy wynagrodzenie otrzymywane ze stosunku pracy jest nieadekwatne do oczekiwań i potrzeb lekarza, to okoliczność ta zmusza go do wykonywania zawodu jednocześnie w kilku miejscach lub w oparciu o kilka umów. W takiej sytuacji, jest wielce prawdopodobne, że relacja między liczbą przepracowanych godzin, a liczbą godzin odpoczynku będzie na niekorzyść tej ostatniej.

Niestety, podczas wykonywania pracy w innych formach prawnych niż umowa o pracę, albo w przypadku pracy na kilku etatach, brakuje mechanizmów chroniących osobę wykonującą zawód przed zachwianiem relacji między liczbą przepracowanych godzin, a liczbą godzin przeznaczonych na odpoczynek.

W opinii Rzecznika sposobem na rozwiązanie tego problemu może być przyjęcie nieprzekraczalnej, tygodniowej normy godzin wykonywania pracy przez lekarza w danym podmiocie leczniczym, bez względu na podstawę świadczenia pracy (etat i umowy cywilnoprawne). Współistniejącym rozwiązaniem mogłoby być wówczas przyjęcie regulacji prawnych gwarantujących minimalne okresy odpoczynku osobom wykonującym zawody medyczne w więcej niż w jednym podmiocie leczniczym, niezależnie od podstawy świadczenia pracy.

Ponadto, Rzecznik zwrócił uwagę kwestię nadmiernego wykorzystywania tzw. klauzuli opt-out, której zastosowanie w umowie pozwala świadczyć pracę w wymiarze przekraczającym przeciętnie 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. W ocenie Prezesa Naczelnej Rady Lekarskiej klauzula ta jest wykorzystywana głównie po to, aby zapewnić należytą obsadę dyżurów lekarskich w godzinach nocnych. Mimo iż obecnie dyżur medyczny jest wliczany do czasu pracy, to pracodawcom dano możliwość zobowiązania lekarza do pełnienia dyżurów z przekroczeniem 48-godzinnej maksymalnej tygodniowej normy czasu pracy na podstawie podpisanej przez pracownika klauzuli opt-out. Wieloletnie nawarstwianie się przekroczeń tygodniowych norm czasu pracy poprzez wykonywanie ciężkiej i odpowiedzialnej pracy negatywnie wpływa na stan zdrowia dyżurujących lekarzy.

Szczególny niepokój wzbudza sytuacja lekarzy pracujących w Szpitalnych Oddziałach Ratunkowych (SOR) i Centrach Urazowych (CU). Praca w tych jednostkach charakteryzuje się wyjątkowo trudnymi warunkami. Wielokrotnie wymaga od pracownika większej odporności psychicznej i wysiłku fizycznego niż na innych oddziałach szpitala. W tych miejscach pracy nie tylko lekarze, ale także ratownicy medyczni i pielęgniarki powinni mieć gwarancje maksymalnych norm czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym, bez względu na podstawę prawną jej świadczenia.

Zdaniem Rzecznika warta rozważenia jest także kwestia przyjęcia publicznie dostępnego rejestru medycznego, w którym ujawniane byłyby wszystkie miejsca wykonywania zawodu przez lekarza wraz z podaniem formy prawnej, w oparciu o jaką jest świadczona praca. Tak skonstruowany rejestr pomógłby dokonywać oceny obciążenia zawodowego lekarza i je stale monitorować.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o udzielenie odpowiedzi na postawione w niniejszym wystąpieniu pytania oraz ewentualne zainicjowanie stosownych zmian legislacyjnych.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia w piśmie z 19 grudnia 2017 r. wyjaśnił, że w ocenie Ministerstwa Zdrowia przyczyną nadmiernego wydłużania czasu pracy lekarzy są nie tyle niewystarczające zabezpieczenia zawarte w przepisach prawa, ale przede wszystkim, na co wskazuje również Państwowa Inspekcja Pracy, deficyt kadr medycznych. Ministerstwo Zdrowia podejmuje systematycznie działania zmierzające do zwiększenia liczby personelu medycznego w Polsce, jednak z uwagi na tok nabywania wiedzy i umiejętności, efekty tych działań przyniosą odczuwalną poprawę sytuacji kadrowej dopiero w perspektywie najbliższych lat. Przedstawiciel resortu poinformował także, że 8 czerwca 2017 r. uchwalona została ustawa o sposobie ustalania najniższego wynagrodzenia zasadniczego pracowników wykonujących zawody medyczne zatrudnionych w podmiotach leczniczych, na mocy której w okresie od dnia 1 lipca 2017 r. do dnia 31 grudnia 2021 r. podmioty lecznicze w drodze corocznych rozmów ze związkami zawodowymi będą ustalać wysokość stopniowego wzrostu wynagrodzeń zasadniczych pracowników wykonujących zawody medyczne, z uwzględnieniem minimalnych wymogów określonych w ustawie. Zakresem ww. ustawy zostali objęci wszyscy lekarze, którym w zależności od kwalifikacji, w tym posiadanego stopnia specjalizacji, zostały przypisane odpowiednie współczynniki pracy. Ustawa ma zastosowanie również do lekarzy i lekarzy dentystów odbywających specjalizację w ramach rezydentury oraz lekarzy stażystów, jednak ich wynagrodzenia regulowane są stosownymi rozporządzeniami Ministra Zdrowia. Ponadto, resort zdrowia, wychodząc naprzeciw licznym postulatom młodych lekarzy, podjął prace zmierzające do wprowadzenia zmian systemowych związanych z procesem kształcenia lekarzy i lekarzy dentystów poprzez nowelizację ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Podjęto również działania mające na celu usprawnienie i uelastycznienie procesu szkolenia specjalizacyjnego lekarzy i lekarzy dentystów. Jednym z ww. działań zainicjowanych przez Ministra Zdrowia jest aktualizacja obowiązujących programów specjalizacyjnych w poszczególnych dziedzinach medycyny, przeprowadzana obecnie przez konsultantów krajowych.