Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP z dnia 2017-03-14.
Zgłoszenie udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich ograniczenie, wyrażające się w przyznaniu przez ustawodawcę prawa do rekompensaty za pozostawione mienie spadkobiercom właściciela, ale tylko tym, którzy posiadają obywatelstwo polskie nie znajduje uzasadnienia na gruncie konstytucyjnym. Istotą prawa do rekompensaty jest wynikająca z umów republikańskich oraz potwierdzających płynące z nich założenia późniejszych aktów prawnych kompensacja przez państwo polskie faktu utracenia nieruchomości przez obywatela polskiego. Tak rozumiana „utrata” nieruchomości dotyka bezpośrednio także spadkobierców właściciela nieruchomości, który nie uzyskał na gruncie obowiązujących przepisów rekompensaty z tego powodu, że zmarł. W takiej bowiem sytuacji taki sam „uszczerbek” w majątku podlegającemu dziedziczeniu dotyczy spadkobierców wskazanej osoby i to niezależnie od faktu, czy są oni obywatelami polskimi, czy też nie.
W ocenie Rzecznika w zakwestionowanej normie prawnej doszło do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji prawnej spadkobierców właściciela nieruchomości pozostawionych poza granicami państwa polskiego, w zakresie możliwości uzyskania rekompensaty za pozostawione przez właściciela mienie, w oparciu o kryterium posiadania obywatelstwa polskiego przez tegoż spadkobiercę. Dodatkowo nie bez znaczenia jest także fakt, że prawo dziedziczenia podlega równej dla wszystkich ochronie prawnej.
Mimo iż samo prawo do rekompensaty nie zostało ukształtowane jako prawo dziedziczne, to jednak nie sposób całkowicie abstrahować od faktu, że prawo to posiada także i cywilny charakter. Co do zasady zaś, prawa majątkowe o charakterze cywilnym podlegają dziedziczeniu. Rzecznik zauważył, że ustawodawca może w sposób szczególny określić krąg podmiotów uprawnionych do spadkobrania. Zawsze jednak taka regulacja powinna znajdować racjonalne uzasadnienie. Jednak w omawianym przypadku w jego ocenie brakuje racjonalnego uzasadnienia zróżnicowania przez ustawodawcę sytuacji kategorii podmiotów będących spadkobiercami właściciela pozostawionego poza granicami Polski. Zdaniem Rzecznika nie można uznać, aby posiadanie obywatelstwa polskiego przez spadkobiercę zabużanina stanowiło cechę istotną, uzasadniającą zróżnicowanie sytuacji prawnej jednakowej kategorii podmiotów w dostępie do rekompensaty. Wprowadzone zróżnicowanie ochrony podmiotów podobnych ma charakter nieproporcjonalny. Nie pozostaje w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku nierównego potraktowania podmiotów podobnych. Nie znajduje ponadto żadnego uzasadnienia w konieczności ochrony innych konstytucyjnych wartości.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego wszystkie wskazane przez skarżącego wzorce kontroli są nieadekwatne. Art. 2. art. 21 i art. 32 Konstytucji są niewłaściwym punktem odniesienia w skardze konstytucyjnej, gdyż nie wyrażają żadnych konstytucyjnych wolności i praw, mają za to charakter ogólny i wyrażają zasady ustrojowe. Natomiast art. 64 Konstytucji został przywołany przez skarżącego w kontekście ochrony dziedziczenia, podczas gdy kwestionowane przepisy nie dotyczą zagadnień związanych z dziedziczeniem, ale ustanawiają określone publiczne prawo majątkowe. Zdaniem Trybunału to, że prawo do rekompensaty może przysługiwać niektórym spadkobiercom nie zależy od ogólnych zasad dziedziczenia, uregulowanych w Kodeksie cywilnym, lecz jest to wyraz realizacji określonego zamysłu ustawodawcy, który mieści się w swobodzie jego działalności legislacyjnej. Trybunał uznał też, że prawo do rekompensaty nie jest prawem, które byłoby dziedziczne, a jedynie z woli ustawodawcy prawo to zostało przyznane określonym spadkobiercom.