Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

Wystąpienie do Minister Edukacji Narodowej w sprawie konieczności uczestniczenia przez nauczycieli w uroczystościach religijnych z okazji rozpoczęcia lub zakończenia roku szkolnego oraz w rekolekcjach.

Zgodnie z zasadami dotyczącymi organizowania rekolekcji dla uczniów szkół publicznych opiekę nad uczniami w czasie rekolekcji zapewniają nauczyciele religii. Dyrektor szkoły, jeśli wymagają tego względy bezpieczeństwa uczniów, może zwrócić się do pozostałych nauczycieli z prośbą o pomoc w zapewnieniu uczniom opieki. W tym przypadku dyrektor powinien jednak respektować prawo nauczycieli do wolności sumienia i wyznania. Wątpliwości w niniejszej sprawie budzi jednak skuteczne realizowanie tych zaleceń w praktyce.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zasadnym byłoby doprecyzowanie zasad organizowania w szkole uroczystości o charakterze religijnym. Z wpływających do Rzecznika skarg wynika bowiem, że podczas tego typu uroczystości często dochodzi do naruszania konstytucyjnej wolności sumienia i wyznania osób nieutożsamiających się z wyznawaną przez większość uczniów religią.

Wątpliwości Rzecznika budzi również przepis rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu nauczania religii w szkołach publicznych, który przyznaje uczniom uczęszczającym na lekcje religii zwolnienie na udział w rekolekcjach wielkopostnych. W ocenie Rzecznika wykracza on poza upoważnienie zawarte w ustawie o systemie oświaty. W przepisie ustawowym, użyto bowiem pojęcia „organizowanie nauki religii”, w ramach którego nie mieści się „udział w rekolekcjach wielkopostnych”. Doprecyzowania wymaga również samo pojęcie „rekolekcji wielkopostnych”, które ma charakter kanoniczny, a nie publicznoprawny. W ocenie Rzecznika brak jest podstaw do ograniczenia wskazanego uprawnienia jedynie do okresu wielkiego postu, który nie jest obchodzony przez wszystkie religie i związki wyznaniowe. Pożądane byłoby również wskazanie na poziomie ustawowym, że zwolnienie z zajęć szkolnych w celu odbycia rekolekcji jest przyznawane na życzenie rodziców.

Rzecznik zwrócił się do Minister z prośbą o rozważenie zasadności zlecenie nadzoru planowego dotyczącego respektowania wolności sumienia i wyznania nauczycieli opiekujących się uczniami podczas rekolekcji wielkopostnych oraz o zajęcie stanowiska, co do zasadności podjęcia działań legislacyjnych we wskazanym wyżej zakresie.

 

Wystąpienie dołączone do tego dokumentu:

Data odpowiedzi:

Opis odpowiedzi:

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej w piśmie z 8 lutego 2017 r. wyjaśnił, że umożliwienie uczniom, którzy uczestniczą w zajęciach z religii organizowanych w szkole publicznej, udziału w uroczystościach religijnych z okazji rozpoczęcia lub zakończenia roku szkolnego oraz w rekolekcjach wielkopostnych jest zagwarantowane przepisami konstytucyjnymi. Z kolei obowiązkiem szkoły jest zapewnienie dobrowolności udziału w tego rodzaju praktykach religijnych oraz takie zaplanowanie organizacji dnia, aby udział zainteresowanych uczniów we wspomnianych uroczystościach nie naruszał ogólnych założeń godzinowych, określonych w planach nauczania na realizację obowiązkowych zajęć edukacyjnych i na realizację podstawy programowej. Podsekretarz Stanu odrzucił zasadność zlecania kuratorom oświaty planowanego nadzoru dotyczącego respektowania wolności sumienia i wyznania nauczycieli opiekujących się uczniami podczas wspomnianych uroczystości szkolnych i rekolekcji wielkopostnych, z uwagi na brak skarg w powyższym zakresie. Odnosząc się do postulatu doprecyzowania pojęcia „rekolekcje wielkopostne” przedstawiciel resortu wyraził przekonanie, że termin ten jednoznacznie wskazuje, że dotyczy rekolekcji organizowanych w czasie Wielkiego Postu, a nie w czasie Adwentu lub w innym okresie roku kalendarzowego lub szkolnego. Także prezentowany przez Rzecznika pogląd, jakoby zapisanie na poziomie ustawowym, że zwolnienie z zajęć szkolnych w celu odbycia rekolekcji jest przyznawane na życzenie rodziców, miało stanowić pełniejszą realizację wynikającego z art. 53 ust. 3 Konstytucji prawa rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnego z ich przekonaniami, nie zasługuje, w opinii MEN, na aprobatę. W świetle przedstawionych wyjaśnień Podsekretarz Stanu uznał za bezzasadne podjęcie działań legislacyjnych w zakresie wskazanym w wystąpieniu Rzecznika.