Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności przepisu ustawy Kodeks cywilny w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie na zasadzie analogii legis do dochodzenia należności publicznoprawnych na drodze cywilnej w formie skargi pauliańskiej z Konstytucją z dnia 2016-12-01.
Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności przepisu ustawy Kodeks cywilny w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie na zasadzie analogii legis do dochodzenia należności publicznoprawnych na drodze cywilnej w formie skargi pauliańskiej z Konstytucją.
Instytucja skargi pauliańskiej wywodzi się z koncepcji ochrony wierzyciela ukształtowanej w prawie rzymskim, która w praktycznie niezmienionej postaci funkcjonuje w systemie prawa do dziś. Podstawowym celem takiej skargi jest ochrona interesu wierzyciela na wypadek nielojalnego postępowania dłużnika, który z pokrzywdzeniem wierzyciela wyzbywa się składników swego majątku na rzecz osób trzecich lub majątek ten obciąża, zaciągając kolejne zobowiązania i w ten sposób stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności. Skarga pauliańska stanowi wyjątkowy środek ochrony praw wierzycieli, ponieważ ingeruje w ważnie zawartą umowę pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią. Co do zasady wierzytelność podlegająca ochronie w drodze skargi pauliańskiej musi być: istniejąca, pieniężna i zaskarżalna, dotyczy zaś sfery cywilnoprawnej, w której obowiązuje zasada równości stron. Tymczasem orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych jednoznacznie przesądziło dopuszczalność stosowania na zasadzie analogii legis instytucji o charakterze stricte cywilnoprawnym, jaką jest skarga pauliańska, do ochrony należności publicznoprawnych, w tym zobowiązań podatkowych.
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, iż w prawie podatkowym obowiązuje zasada ograniczonego stosowania analogii, zgodnie z którą wykluczone jest posłużenie się wnioskowaniem per analogiam, jeżeli skutkiem miałoby być nałożenie na podatnika obowiązku podatkowego, ale także zawężenie reguł gwarancyjnych, czy też osłabienie ochrony praw i wolności obywateli. Ww. ograniczenia wynikają odpowiednio z zasady wyłączności ustawy w kształtowaniu obowiązku podatkowego oraz z zasady poprawnej legislacji, a także z zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Dochodzenie należności publicznoprawnych przy wykorzystaniu skargi pauliańskiej prowadzi do zachwiania równowagi pomiędzy potrzebą ochrony interesu państwa, a potrzebą ochrony praw jednostki. Dlatego też, w opinii Rzecznika Praw Obywatelskich, na podstawie treści normatywnej, jaką otrzymał art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego w drodze praktyki jego stosowania, doszło do nieuprawnionego rozszerzenia uprawnień państwa, co w konsekwencji skutkuje przyznaniem mu nadmiarowo uprzywilejowanej pozycji.
Mając na uwadze powyższe instytucja skargi pauliańskiej nie jest dostosowana do specyfiki stosunków podatkowych, a jej sztuczne przeniesienie na grunt prawa publicznego narusza standardy konstytucyjne.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego art. 527 § 1 k.c. oraz pozostałe przepisy Kodeksu cywilnego normujące skargę pauliańską stanowią spójną i poprawną regulację, której poziom legislacyjny jest właściwy europejskiej kulturze prawnej. W ocenie Trybunału, organy podatkowe sięgając w procesie cywilnym do skargi pauliańskiej, nie działają władczo. Organ podatkowy, korzystając ze skargi pauliańskiej nie działa w sferze imperium, a wyrok w procesie pauliańskim nie tworzy nowych podatkowo-prawnych stanów faktycznych podlegających opodatkowaniu, nie powoduje też rozszerzenia zakresu opodatkowania, lecz jedynie stwarza wierzycielowi możliwość przeprowadzenia w przyszłości skutecznej egzekucji należności publicznoprawnej z przedmiotów majątkowych, których dłużnik wyzbył się w celu pokrzywdzenia wierzyciela. Z kolei norma wykreowana z analogii z tego przepisu, nawet jeżeli dotyczy ochrony należności publicznoprawnych, z punktu widzenia zasady określoności, mieści się w wypracowanym przez Trybunał standardzie konstytucyjnym.
Trybunał wskazał także, że teoretycznie każde wnioskowanie przez analogię stoi w sprzeczności z wymaganiem określoności przepisów. Do istoty wnioskowania z analogii należy bowiem wypełnianie luk w prawie, a więc regulowanie tych zagadnień, których z różnych względów, nie obejmują przepisy prawa. Przez określoność przepisów należy rozumieć możliwość konstruowania na ich gruncie jednoznacznych norm prawnych oraz jednoznacznych konsekwencji tych norm, za pomocą reguł rozumowania prawniczego, przyjmowanych na gruncie określonej kultury prawnej. Z instytucji tej również nie można wywieźć żadnego nowego obowiązku podatkowego dłużnika. Ma ona jedynie na celu zabezpieczenie efektywnego wyegzekwowania już istniejącego zobowiązania publicznoprawnego, a także zapobieżenie czynnościom fraudacyjnym, podejmowanym w celu uniknięcia obowiązku daninowego.