Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniach 9-11 maja 2022 r. przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur wizytowali oddział zamiejscowy Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Czersku.

Celem wizyty było sprawdzenie warunków detencji, sposobu traktowania pacjentów i respektowania ich praw.

W trakcie wizyty dokonano oglądu terenu placówki, skontrolowano pojazd przeznaczony do transportu pacjentów, przeprowadzono poufne rozmowy z pacjentami i personelem oraz zapoznano się z wybraną dokumentacją. 

Pojemność oddziału zamiejscowego wynosi 40 miejsc. W trakcie wizyty przebywało w nim 11 pacjentów, zakwaterowanych w pokojach 4 i 2 osobowych. 

Przedstawiciele KMPT pozytywnie ocenili wygląd pomieszczeń placówki i zaplecze lokalowe, co przy dalszej modernizacji pozwoli na stworzenie odpowiedniego środowiska terapeutycznego. Pozytywnie oceniono również plany dotyczące: zatrudnienia w placówce lekarza psychiatry, remontu budynku przeznaczonego do terapii, modernizacji zewnętrznego terenu rekreacyjnego i szkoleń personelu. 

Niestety, pomimo terapeutycznej roli placówki wynikającej z ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, zastosowane w niej rozwiązania, przybliżają ją raczej do placówki penitencjarnej o zaostrzonym rygorze aniżeli ośrodka skoncentrowanego na procesie terapeutycznym.  

Wśród obszarów wymagających poprawy przedstawiciele KMPT widzą między innymi następujące kwestie:

•    w oknach pokoi mieszkalnych i innych pomieszczeń zamontowano przesłony (tzw. blindy), które ograniczają dostęp światła naturalnego i świeżego powietrza. Ich negatywny wpływ na warunki panujące w pokojach pacjentów jest szczególnie widoczny w salach na pierwszym piętrze, których okna są większe od tych w salach na dole i są w całości zakryte zewnętrznymi przesłonami;
•    metalowe łóżka na których śpią pacjenci są niewygodne, co utrudnia odpoczynek. Wizytujący zwrócili w tej mierze uwagę na wykonane z blachy podkłady pod materace, które to odkształcają się w miarę ich użytkowania powodując zagłębienia i trzaski w czasie zmiany pozycji w trakcie korzystania z łóżek;
•    pacjenci mają to swojej dyspozycji szuflady przyłóżkowe i szafki zamykane na klucz, nie spełnia to jednak ich potrzeb – swoje rzeczy pacjenci składują przy łóżkach i w całym pokoju; rekomendowanym rozwiązaniem byłoby zapewnienie im dodatkowej szafki;
•    pacjenci mają do swojej dyspozycji tylko jeden wieszak ścienny oraz czajnik zlokalizowany na stołówce (korzystają z niego jednak zarówno pacjenci, jak i personel); zwrócono uwagę na konieczność zwiększania ich liczby;
•    prysznice nie mają przesłon, co narusza intymność pacjentów (sygnalizowali oni, że wieszają koce lub ręczniki, aby zapewnić sobie minimum prywatności);
•    między dwiema częściami placu spacerowego znajduje się metalowa przegroda w której górnej części zamontowano drut ostrzowy (tzw. concertina), co jest niepotrzebne i przywołuje skojarzenia z systemem penitencjarnym;
•    plac spacerowy wymaga renowacji – zaobserwowano stare ławki, brak zieleni (całość sprawiała przygnębiające wrażenie);
•    personel ochronny obecny w placówce nosi przy sobie na widoku pałki, gaz i kajdanki, co nie ma uzasadnienia praktycznego, potęguje opresyjny charakter placówki; kwestia ta była przedmiotem zastrzeżeń Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom (CPT) jak również Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, który podnosił wielokrotnie konieczność zmiany praktyki w tym zakresie;
•    odczuwalna była duża liczby pracowników ochrony, która w ocenie wizytujących nie ma uzasadnienia praktycznego (pomieszczenia i teren rekreacyjny są monitorowane i zabezpieczone technicznie). Stała obecność pracowników ochrony zdecydowanie źle wpływa na atmosferę w placówce; przykładowo delegacja RPO zaobserwowała, że spacer 7 pacjentów nadzorowało aż 5 pracowników ochrony;
•    przedstawiciele KMPT odebrali też sygnały od pacjentów o głośnym zachowaniu pracowników ochrony, w szczególności w godzinach porannych, przed śniadaniem oraz wieczornych – mieli oni głośno rozmawiać, często się przemieszczać i otwierać kratę na korytarzu, co utrudniało odpoczynek;
•    pracownicy ochrony poza wstępną rozmową instruktażową nie przechodzą specjalistycznego szkolenia poświęconego specyfice ich pracy w KOZZD, z uwzględnieniem terapeutycznego charakteru placówki i specjalnych potrzeb pacjentów. Taka luka może mieć wpływ na metody pracy i wzajemne interakcje. Zdaniem przedstawicieli RPO konieczna jest większa profesjonalizacja w tej kwestii;
•    ulepszenia wymaga sposób dokumentowania obrażeń osadzonych. Są one wprawdzie odnotowane w dokumentacji medycznej. Do tego celu nie stosuje się jednak rekomendowanego przez CPT specjalnego formularza z wizerunkiem ciała człowieka (tzw. mapy ciała) celem umiejscowienia obrażeń oraz nie wykonuje się dokumentacji fotograficznej;
•    wizytujący zwrócili też uwagę, że personel nie znał Protokołu Stambulskiego i nie potrafił stosować go w praktyce; rekomendowanym rozwiązaniem jest specjalistyczne szkolenie w tym zakresie, co zwiększy potencjał zawodowy kadry ośrodka oraz pozwoli na skuteczne wykrycie śladów tortur i ich odpowiednie udokumentowanie. 

Szczegółowe uwagi i zalecenia KMPT mające na celu wzmocnienie ochrony pacjentów przed ryzykiem tortur zostaną przedstawione w późniejszym czasie, w raporcie z wizytacji.