Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Nowa ustawa o prokuraturze pozwala na potraktowanie prokuratorów w sposób, który przekreśla cały dotychczasowy dorobek zawodowy. Reorganizacja prokuratury stała się bowiem podstawą do całkowicie arbitralnej weryfikacji kadrowej. Arbitralnej, bo ustawa nie zawiera kryteriów jej przeprowadzenia.

Nowe prawo o prokuraturze (Dz. U. poz. 177)  wprowadziło Prokuraturę Krajową w miejsce Generalnej. Zamiast prokuratur apelacyjnych są teraz prokuratury regionalne, zniesione też zostały wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury. Pracujący w likwidowanych jednostkach prokuratorzy albo dostaną powołania do nowych jednostek, albo trafią do prokuratury niższego rzędu. Po latach pracy i budowania pozycji zawodowej zostaje im tylko tytuł  „prokuratora byłej Prokuratury Generalnej” albo  „prokuratora byłej Prokuratury Apelacyjnej”.

Prokurator nie może wyjaśnić, dlaczego stał się „byłym” -  w ustawie nie ma żadnych kryteriów oceny pracy zawodowej prokuratora. Ustawodawca pozostawił politykowi – ministrowi sprawiedliwości i prokuratorowi generalnemu - całkowitą i niczym nieskrępowaną swobodę.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę, że takie przepisy ingerują w dobre imię przenoszonych prokuratorów. Kształtują one bowiem w opinii publicznej przekonanie (nawet jeśli przekonanie to jest mylne), że degradowany prokurator zasłużył na takie traktowanie. Decyzja o przeniesieniu na niższe, a nawet najniższe stanowisko służbowe przekreśla dotychczasowy dorobek zawodowy prokuratora i stanowi wyraz negatywnej oceny jego dokonań zawodowych. W ten sposób dotyka ona bezpośrednio jego dobrego imienia w oczach współpracowników oraz w oczach opinii publicznej. Każdy zaś, jak wynika z Konstytucji, ma prawo bronić swojego dobrego imienia, a obowiązkiem państwa jest mu to umożliwić.

Ustawodawca nie stworzył tym prokuratorom żadnych gwarancji procesowych. Nie mają możliwości uruchomienia postępowania sądowego, które rozstrzygnie, czy w wyniku tego przeniesienia nie zostały naruszone ich prawa. Dlatego zaskarżone przepisy mogą też naruszać konstytucyjne prawo do sądu.

Rzecznik Praw Obywatelskich przypomina, że prawidłowe funkcjonowanie prokuratury ma fundamentalne znaczenie z punktu widzenia ochrony praw jednostki. Wprowadzone rozwiązania należy też postrzegać w kontekście deklarowanej przez ustawodawcę niezależności prokuratorów przy wykonywaniu ustawowych czynności. 

Zasada niezależności nie jest celem samym w sobie, ma ona przede wszystkim zapewnić prawidłowe funkcjonowanie prokuratury kierującej się zasadą bezstronności i równego traktowania obywateli.  To temu służą ustawowe gwarancje nieprzenoszenia prokuratorów na inne miejsce służbowe bez ich zgody. 

Dla prokuratora przeniesienie stanowi jedną z najsurowszych kar dyscyplinarnych. Swoją surowością ustępuje jedynie wydaleniu ze służby. W postępowaniu dyscyplinarnym, w którym prokuratorowi wymierzana jest kara przeniesienia na inne miejsce służbowe, prokurator korzysta jednak z dwuinstancyjnego sądownictwa dyscyplinarnego, a ponadto ma możliwość złożenia kasacji do Sądu Najwyższego.

Ustawowe gwarancje nieprzenoszenia prokuratora nie działają jednak w momencie reorganizacji.  I to jest istota wprowadzonych zmian. Jasne jest bowiem, że przekształcenie Prokuratury Generalnej w Krajową a apelacyjnych w regionalne nie ma fundamentalnego znaczenia dla zadań realizowanych przez te jednostki organizacyjne.

Jeden z prokuratorów tak opisał tę sytuację we wniosku do RPO: „[zmiana] sprowadzająca się jedynie do zmiany nazwy pozwoliła na usunięcie prokuratorów o ustabilizowanej sytuacji zawodowej, zdolnych do podejmowania decyzji i wykonywania obowiązków służbowych w sposób niezależny i autonomiczny, a także rzetelnie, obiektywnie i bezstronnie”.

Zasadne jest więc stwierdzenie, że prokuratorzy są traktowani przedmiotowo, skoro dowolnie, niezależnie od dotychczasowych dokonań zawodowych, mogą być przenoszeni pomiędzy poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury (od jednostki najwyższego szczebla po jednostkę szczebla najniższego). 

Prawo zezwalające na takie traktowanie z pewnością nie buduje zaufania obywateli do państwa i prawa.

Dlatego też prawo to powinno zostać poddane ocenie Trybunału Konstytucyjnego.