Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Skala problemu podwójnych postanowień spadkowych nie zmniejsza się – wynika ze spraw prowadzonych w Biurze RPO
• Uniemożliwia to działania prawne spadkobierców wobec nieruchomości, jak wpis w księdze wieczystej, podział majątku, nie mówiąc o jego sprzedaży
• Niespełna rok temu Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiadało podjęcie prac dla znalezienia ewentualnego rozwiązania legislacyjnego 
• Teraz Marcin Wiącek pyta Ministra Sprawiedliwości, na jakim etapie są te prace
• AKTUALIZACJA: Instytutowi Wymiaru Sprawiedliwości zlecono opracowanie opinii, która powinna dać odpowiedź, czy źródłem problemu jest praktyka sądów, którą można by wyeliminować rozwiązaniami organizacyjnymi, czy też konieczna jest ingerencja w materię kodeksową - odpisało MS

 Rzecznik Praw Obywatelskich od dłuższego czasu zwraca uwagę na problem wydawania  przez sądy kilku postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. Złożył już w tej sprawie wiele skarg nadzwyczajnych, które Sąd Najwyższy uwzględniał. 

Wskazywał, że należy zagwarantować osobom bezpośrednio zainteresowanym możliwość eliminowania wadliwego, wydawanego po raz drugi, postanowienia spadkowego.

Po wystąpieniach, korespondencji i rozmowach  z przedstawicielami Ministerstwa Sprawiedliwości resort zapowiedział podjęcie prac legislacyjnych.

RPO zwraca uwagę, że od ostatniej korespondencji z MS skala problemu nie zmniejszyła się. W ciągu ostatniego roku Rzecznik złożył sześć skarg nadzwyczajnych i dwie skargi o wznowienie postępowania w sprawach dotyczących takich postanowień spadkowych.

Aktualnie na rozpoznanie w Biurze RPO czeka kolejnych 9 wniosków. Ostatnie zostały skierowane do Rzecznika nie przez obywateli, ale przez same sądy, które ten problem zidentyfikowały przy okazji innych czynności.

W związku z tym RPO prosi ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę o informację na temat aktualnego etapu prac Ministerstwa.

Odpowiedź Katarzyny Frydrych, podsekretarz stanu w MS

W pierwszej kolejności bardzo dziękuję za informację, że zasygnalizowany we wcześniejszej korespondencji problem pozostaje aktualny i przejawia się w postaci kolejnych składanych do Rzecznika wniosków o złożenie skarg o wznowienie postępowań lub skarg nadzwyczajnych.

Uprzejmie informuję, że Ministerstwo Sprawiedliwości kontynuuje prowadzone prace koncepcyjno - analityczne w powyższym przedmiocie. Po spotkaniu, które odbyło się w dniu 25 stycznia 2022 r., Departament Legislacyjny Prawa Cywilnego, będący komórką wiodącą, wystąpił do innych właściwych komórek organizacyjnych w Ministerstwie o zajęcie stanowisk co do ewentualnych propozycji rozwiązań wskazanego problemu. Zarówno wspomniane spotkanie, jak i odpowiedzi nadesłane z poszczególnych departamentów ujawniły wysoki stopień skomplikowania sprawy pod względem możliwości i skutków rozważanych wstępnie rozwiązań. Stąd pojawiła się konieczność zlecenia sporządzenia opinii Instytutowi Wymiaru Sprawiedliwości (IWS), mającej na celu zidentyfikowanie rzeczywistych źródeł problemu w postaci wydania kolejnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie.

Dnia 20 kwietnia 2022 r. zlecono Instytutowi Wymiaru Sprawiedliwości opracowanie opinii w przedmiocie: „Przeprowadzenie badań aktowych w sprawach spadkowych wyszczególnionych w załączonych pismach Rzecznika Praw Obywatelskich i Prokuratury Krajowej, w których wniesione zostały skargi o wznowienie postępowania lub skargi nadzwyczajne zmierzające do eliminacji z obrotu prawnego kolejnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy, celem określenia przyczyn zaistniałych uchybień oraz opracowanie na podstawie tych badań opinii w kontekście oceny celowości zmiany ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, zmierzającej do rozwiązania analizowanego problemu, kierunku ewentualnej zmiany.”

Pismem z 27 maja 2022 r. dokonano drobnej korekty tematu poprzez wskazanie, że badania aktowe zostaną przeprowadzone w wybranych sprawach spadkowych spośród wskazanych przez Rzecznika i Prokuratora. Zmiana tematu wyniknęła z zasygnalizowanej na spotkaniu roboczym w dniu 24 maja 2022 r. przez Pana prof. Piotra Rylskiego, wyznaczonego do opracowania opinii, czasochłonności badania wszystkich akt wymienionych w pismach Rzecznika i Prokuratora, a jednocześnie z braku metodologicznych wskazań do analizy wszystkich akt - w kontekście celu tego badania, jakim jest ustalenie przyczyn występowania w obrocie prawnym kilku postanowień spadkowych po tym samym spadkodawcy oraz opracowanie na podstawie tych badań możliwych rozwiązań prawnych zmierzających do rozwiązania analizowanego problemu. Odnośnie do stanu prac badawczych w IWS uprzejmie wskazuję, że badanie zlecone przez Ministerstwo jest wciąż prowadzone. Analiza nadesłanych akt ma zostać ostatecznie zakończona w przeciągu najbliższych dwóch - trzech tygodni, a opinia z analizą aktową ma być gotowa do końca lutego 2023 r.

Ministerstwo Sprawiedliwości spodziewa się, że opinia da odpowiedź w szczególności na pytanie, czy źródłem występującego problemu „podwójnych postanowień spadkowych” jest praktyka sądów, którą można by wyeliminować przy zastosowaniu stosownych rozwiązań organizacyjnych czy też konieczna jest ingerencja w materię kodeksową, a wnioski opinii pozwolą obrać właściwą ścieżkę rozwiązania tej niedogodnej dla spadkobierców sytuacji prawnej.
Jednocześnie zapewniam, że w razie podjęcia kolejnych kroków w niniejszej sprawie Pan Rzecznik zostanie o nich poinformowany.

Odnośnie do zapytania, czy ewentualne rozwiązania zostaną wprowadzone w ramach procedowanego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (UD 222), uprzejmie wskazuję, że projekt UD222 jest już dalece zaawansowany w pracach legislacyjnych. Aktualnie znajduje się z Sejmie (druk 2977), a w dniu 8 lutego 2023 r. ma odbyć się pierwsze czytanie projektu. Tym samym nie jest możliwe włączenie prac związanych ze współwystępowaniem w obrocie prawnym „podwójnych postanowień spadkowych” do prac nad ww. projektem.

IV.511.221.2020