Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO zanalizował raport NIK na ten temat i zebrał od wojewodów dane o ośrodkach pomocy samotnym rodzicom z dziećmi i kobietom w ciąży.
• Drobiazgowo wylicza, jakie przepisy stoją na przeszkodzie, by skuteczna stała się pomoc państwa dla samotnych rodzicom i kobietom w ciąży w kryzysie.
• Ustalenia przedstawia ministrze rodziny Marlenie Maląg
• AKTUALIZACJA: W MRiPS przygotowano projekt nowego rozporządzenia, który w dużej części odpowiada kwestiom wskazanym przez RPO - odpowiedział resort

Zebrane dane wskazują, że nadal dużo powiatów nie prowadzi domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, tj. nie realizuje obowiązkowego zadania wynikającego z art. 19 pkt 11 ustawy o pomocy społecznej. Co więcej, zainteresowanie samorządów powiatowych rozwijaniem tej formy pomocy, nawet przy możliwym wsparciu finansowym w ramach programu rządowego „Za życiem”, jest znikome.

Powiaty prowadzące lub zlecające prowadzenie domów dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży sygnalizują wojewodom problemy w utrzymaniu tych placówek z powodów: finansowych, prawnych i proceduralnych.

• Zasadniczym problemem jest zasada finansowania tego typu jednostek. Prowadzenie domu dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży jest zadaniem własnym powiatu. Ze względu na standard, jaki jednostka powinna zapewniać swoim mieszkańcom, realny koszt pobytu wynosi ponad 10 tys. zł miesięcznie.
• Gminy często nie chcą brać odpowiedzialności za małoletnie matki oraz ich dzieci, z uwagi na to, że opiekunem prawnym najczęściej zostaje ustanowiony przez sąd pracownik domu dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży. A to powoduje, że koszty dla takiej gminy rosną, bo różnicę między tym, co jest w stanie zapłacić mieszkaniec, a tym, ile kosztuje pobyt, dopłaca ta gmina, z której mieszkaniec domu pochodzi. Ale w tym wypadku matek małoletnich ich gminą zamieszkania jest gmina, w które mieszka opiekun prawny. Pożądana byłaby zmiana u.p.s. polegająca na dodatkowym wskazaniu, że w przypadku matek małoletnich i ich dzieci różnice w odpłatności ponosiłaby gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania przed skierowaniem do domu.
• Kolejnym problemem jest brak możliwości zastosowania § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 8 marca 2005 r. w sprawie domów dla kobiet z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży (Dz. U. Nr 43, poz. 418) przez gminę pochodzenia mieszkańca (umieszczonego w trybie interwencyjnym), co wpływa na opóźnienie w wydawaniu decyzji kierującej do domu dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz decyzji dotyczącej ponoszenia odpłatności za pobyt w tym domu.
• Inną niedogodnością z prowadzeniem domów dla kobiet z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży jest zmniejszenie w 2020 r. kwoty dotacji.
• Znaczna część powiatów wskazuje na wysokie koszty związane z utworzeniem i utrzymaniem domu, brak bazy lokalowej umożliwiającej utworzenie ośrodka wsparcia, spełniającego wymagane standardy usług, duże wydatki ponoszone na zaspokojenie potrzeb występujących w innych istotnych obszarach usług społecznych, w tym w zakresie instytucjonalnej pieczy zastępczej. Standard podstawowych usług świadczonych przez domy dla matek wymaga modyfikacji i dostosowania do obecnych potrzeb.

Jak wygląda pomoc w poszczególnych województwach

1. W województwie dolnośląskim funkcjonują trzy placówki dedykowane matkom z małoletnimi dziećmi i kobietom w ciąży. Osiem powiatów (dzierżoniowski, kamiennogórski, kłodzki, milicki, oleśnicki, trzebnicki, wołowski, złotoryjski) nie prowadzi na swoim terenie placówki, a także nie zapewnia miejsc w innych formach.
2. Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego nie do roku 2019 nie utworzono żadnego dpmu. „w związku z brakiem zapotrzebowania”. W 2020 roku Miasto Toruń podjęło się utworzenia domu, powiat inowrocławski planuje budowę placówki o charakterze regionalnym w latach 2021-2022, zaś kolejne samorządy robią rozeznanie Działają trzy specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy.
3. Na terenie województwa lubelskiego funkcjonują dwa domy dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży (powiat zamojski i Lublin). Pozostałe powiaty zawierają porozumienia z innymi jednostkami samorządu terytorialnego  albo zlecają zadanie podmiotom niepublicznym (np. stowarzyszeniom)
4. Na terenie województwa lubuskiego funkcjonuje jeden dom dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży. W 2020 r. zainteresowanie utworzeniem tego typu placówki wykazała Zielona Góra. Powiaty: gorzowski, zielonogórski, słubicki, międzyrzecki, sulęciński, strzelecko-drezdenecki, wschowski, świebodziński, żagański, nowosolski, sulęciński, krośnieński twierdzą, że nie mają takich potrzeb, ani pieniędzy. Część z nich ma jednak infrastrukturę, z których w razie potrzeby mogą skorzystać matki z dziećmi i kobiety w ciąży (ośrodek interwencji kryzysowej, specjalistyczny ośrodek wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie).
5. Na terenie województwa łódzkiego funkcjonuje jeden dom dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży. Osoby wymagające pomocy w sytuacji kryzysowej mogą uzyskać wsparcie w 10 ośrodkach interwencji kryzysowej.
6. Na terenie województwa małopolskiego nie działają domy dla matek z dziećmi oraz kobiet w ciąży. Matki z dziećmi, a także ojcowie z dziećmi i kobiety w ciąży, w sytuacji przemocy w rodzinie mogą znaleźć schronienie i pomoc w trzech specjalistycznych ośrodkach wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie.
7. Na obszarze województwa mazowieckiego cztery powiaty zapewniają pobyt w domach dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży poprzez zlecając prowadzenia takiego domu podmiotowi niepublicznemu (powiaty: legionowski, warszawski zachodni, wołomiński i m.st. Warszawa). Dziesięć powiatów (mławski, otwocki, piaseczyński, pruszkowski, szydłowiecki, węgrowski, wyszkowski, m. Płock, m. Ostrołęka, m. Radom) zapewnia wsparcie dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży w ośrodkach interwencji kryzysowej i specjalistycznych ośrodkach wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. 28 powiatów (białobrzeski, ciechanowski, garwoliński, gostyniński, grodziski, grójecki, kozienicki, lipski, łosicki, makowski, miński, nowodworski, ostrołęcki, ostrowski, płocki, płoński, przasnyski, przysuski, pułtuski, radomski, siedlecki, sierpecki, sochaczewski, sokołowski, zwoleński, żuromiński, żyrardowski, m. Siedlce) poinformowało o braku instytucjonalnego i organizacyjnego zabezpieczenia.
8. Na terenie województwa opolskiego funkcjonują trzy domy dla matek/ojców z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży. Ponadto dwa specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie (Opole, powiat kędzierzyńsko-kozielski), trzy ośrodki interwencji kryzysowej mają miejsca całodobowe (Opole, powiaty: kluczborski i krapkowicki), trzypunkty interwencji kryzysowej (powiaty: nyski, namysłowski i prudnicki), 1 mieszkanie chronione dla ofiar przemocy w rodzinie (powiat brzeski).
9. Na terenie województwa podkarpackiego żaden z powiatów nie prowadzi domów dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży. Jeden powiat deklaruje utworzenie placówki w 2021 r. Funkcjonują trzy placówki: Dom Samotnej Matki i Dziecka w Przemyślu (prowadzony przez Caritas Archidiecezji Przemyskiej), Dom Samotnej Matki w Rudniku nad Sanem (prowadzony przez Caritas Diecezji Sandomierskiej) i Dom Samotnej Matki i Okno Życia w Rzeszowie (prowadzony przez Caritas Diecezji Rzeszowskiej). Na 25 powiatów w województwie podkarpackim, 15 nie ma zgłoszeń o potrzebie udzielenia schronienia matkom z dziećmi i kobietom w ciąży. W przypadku pozostałych 10 powiatów osoby potrzebujące zostały umieszczone w: specjalistycznych ośrodkach wsparcia dla ofiar przemocy, mieszkaniach hostelowych funkcjonujących przy ośrodkach interwencji kryzysowej, domach dla samotnych matek i dzieci.
10. Na terenie województwa podlaskiego większość powiatów (14) i miast grodzkich (3) zawarło porozumienia z innymi organami lub podmiotami prowadzącymi domy dla matek. Są w stanie zapewnić miejsca w hostelu dla osób znajdujących się w sytuacji kryzysowej, a także specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Funkcjonuje jeden niepubliczny Dom Matki i Dziecka Nazaret w Supraślu
11. Na terenie województwa pomorskiego funkcjonują dwa domy dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży. Osiem  powiatów (bytowski, chojnicki, człuchowski, kartuski, wejherowski, kościerski, gdański ziemski i tczewski) zawarło porozumienia. Powiat sztumski, w porozumieniu z powiatami malborskim, nowodworskim i kwidzyńskim podjął działania w zakresie utworzenia domu. Powiat lęborski dysponuje hostelem dla kobiet i kobiet z dziećmi. Powiat słupski i starogardzki obecnie nie prowadzi i nie zleca prowadzenia tego typu placówek. Na terenie powiatów występuje małe zainteresowanie tą formą wsparcia, ale są w trakcie podpisywania porozumienia.

Miasta na prawach powiatu realizują zadanie w sposób dostosowany do zidentyfikowanych potrzeb i zabezpieczają wszelkie potrzeby matek z dziećmi i kobiet w ciąży dostosowując ofertę pomocy do indywidualnej sytuacji rodziny. Gdynia nie prowadzi i nie zleca realizacji tego zadania innym podmiotom, gdyż przyjęła zobowiązanie, żeby wykorzystując intensywną pracę socjalną w środowisku nie dopuszczać do sytuacji związanych z kierowaniem osób do placówek. W sytuacjach kryzysowych zapewnia krótkoterminową opiekę w schronisku dostosowanym do potrzeb tej grupy osób, a docelowo zabezpiecza pobyt oraz konieczne wsparcie dla matek i dzieci oraz kobiet w ciąży w wynajętym przez gminę mieszkaniu. W Gdyni funkcjonuje również specjalistyczny ośrodek wsparcia dla osób doznających przemocy w rodzinie. Sopot nie prowadzi i nie zleca realizacji tego zadania innym podmiotom. Potrzeby kobiet będących w kryzysie zabezpiecza poprzez schronienie i pomoc realizowaną w mieszkaniach chronionych na miejscu. Słupsk w przypadku kryzysu osoby wymagające wsparcia umieszczane są w mieszkaniu chronionym treningowym lub mieszkaniu terapeutycznym.

12. W województwie śląskim na łączną liczbę 36 powiatów (19 miast na prawach powiatu oraz 17 powiatów ziemskich), funkcjonowało sześć domów dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży (w Częstochowie, Gliwicach, Sosnowcu i Zabrzu oraz w powiecie raciborskim, a także w gminie Cieszyn). Powiaty, na terenie których nie ma takich domów, mogą poprzez zawieranie umów i porozumień, korzystać z infrastruktury powiatów, które takie placówki posiadają, a ponadto wykorzystują zasoby w ramach 19 ośrodków interwencji kryzysowej, 3 specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie.
13. W województwie świętokrzyskim w Kielcach funkcjonuje dom dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży oraz punkt interwencyjno-konsultacyjny wraz z hostelem, co zabezpiecza potrzeby. W ramach programu „Za życiem” o dofinansowanie na rok 2021 na utworzenie domu nie wnioskował żaden powiat.
14. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego funkcjonują cztery domy dla matek z dziećmi i kobiet w ciąży: w  Olsztynie (powiat grodzki), powiecie kętrzyńskim, powiecie ełckim oraz w Elblągu (prowadzony przez Diecezję Elbląską). Natomiast Dom w Brąswałdzie prowadzony przez Caritas Archidiecezji Warmińskiej jest przedmiotem ustaleń służb wojewody. Cztery powiaty (bartoszycki, gołdapski, nowomiejski, węgorzewski) w drodze porozumienia powierzyły realizację zadania. Pozostałe 13 powiatów nie realizowało zadania.
15. Na terenie województwa wielkopolskiego nie funkcjonuje dom dla matek z dziećmi. Na apel Wojewody odpowiedziały trzy powiaty wskazując, iż wsparcie udzielane jest w innych placówkach, takich jak: ośrodek wsparcia, Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR-MARKOT, Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Pile. Jeden powiat poinformował, iż planuje diagnozę potrzeb.
16. Na terenie województwa zachodniopomorskiego działają dwa specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie.

Odpowiedź wiceministra Stanisława Szweda (aktualizacja 2 lipca 2021 r.)

W chwili obecnej procedowane są zmiany prawa w zakresie funkcjonowania domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży. W Ministerstwie przygotowany został projekt nowego rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, które miałoby zastąpić aktualne uregulowania prawne.

Przed przystąpieniem do prac nad projektem rozporządzenia Ministerstwo zebrało i przeanalizowało propozycje zmian zgłaszane przez osoby kierujące domami, a materiał ten został wykorzystany do opracowania propozycji zmian legislacyjnych. Obecnie przedmiotowy projekt jest na etapie konsultacji publicznych oraz opiniowania i uzgodnień międzyresortowych. Projekt dostępny jest na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji w zakładce Rządowy Proces Legislacyjny (poz. 39 w wykazie prac legislacyjnych) oraz na stronie Biuletynu Informacji Publicznej MRiPS.

Zaproponowane zmiany prawne w dużej części odpowiadają kwestiom wskazanym w piśmie Pana Rzecznika. W projektowanych przepisach m.in. doprecyzowano, że dom zapewnia całodobowy, okresowy pobyt pełnoletnim osobom z dziećmi, tj. pełnoletnim matkom, ojcom i innym osobom sprawującym prawną opiekę nad dziećmi. Wskazano również, że dom zapewnia mieszkańcom okresowy, całodobowy pobyt bez określania maksymalnej liczby mieszkańców domu, co w znacznym stopniu uelastyczni możliwości samorządów w zakresie tworzenia domów, dostosowując wielkość domów do istniejących potrzeby w powiatach, a także możliwości danego samorządu.

Zaznaczyć przy tym należy, że nie wszystkie postulowane przez Pana Rzecznika kwestie są możliwe do rozwiązania na poziomie przepisów rozporządzenia, gdyż zgodnie z delegacją ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (art. 47 ust. 5), rozporządzanie określa standard podstawowych usług świadczonych przez domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz tryb kierowania i przyjmowania do takich domów. Inne kwestie (np. odpłatność za pobyt w domu) regulowane są przepisami ustawy.

Przekazując powyższe wyjaśnienia dziękuję za przedstawioną analizę odnoszącą się do realizacji przedmiotowego zadania w poszczególnych województwach. Dane na temat realizacji zadania zbierane są również w ramach sprawozdania MRiPS. 

Wyjaśniam również, iż corocznie Minister Rodziny i Polityki Społecznej wspiera samorządy powiatowe w realizacji ich zadania własnego tj. rozwoju sieci domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży w ramach działania 1.4. Kompleksowego programu wsparcia dla rodzin „Za życiem”. W roku 2021 środki w kwocie 3 mln zł rozdysponowano na utworzenie pięciu nowych domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, w tych województwach, w których jest najmniejsza liczba tego typu placówek.

III.518.15.2020